Aktuelni protesti se ne mogu posmatrati odvojeno od globalnih socioloških procesa koji bitno utiču na dinamiku kretanja i u našem društvu. Neki od elemenata tih procesa, na ovaj ili onaj način – ovim ili onim povodom, stavljaju se u funkciju generatora nezadovoljstva čime se mobilizacijski efekat nastoji izgraditi na što objektivnijim okolnostima, po mogućnosti od lokalnog značaja. Otuda vremenska, tematska pa i simbolska podudarnost protesta širom Еvrope. Radi postizanja masovnosti, na lokalnom nivou se protažiraju što raznovrsniji uzroci frustracije metodom stvaranja predstave o egzistencijalnoj ugroženosti ultimativne vrijednosti (npr. slobode i demokratije za ljevičare, države i nacije za desničare, interesa i imovine za pragmatičare/sirotinju..). Otuda su pod zastavom protesta objedinjeni različiti društveni slojevi, nerijetko i međusobno ideološki suprotstavljene društvene grupe. Dakle, sa sociološkog aspekta, protesti su rezultat složenih motivacijskih djelovanja koja dotiču lična uvjerenja, neki oblik kolektivnog identiteta i socijalni status. Princip da se ljudi mobilišu kada osjete da imaju zajednički interes ili da trpe nepravdu koja zahtijeva kolektivni odgovor, i ovde je presudan.

Organizacija protesta, s druge strane, podrazumijeva strukturiranje aktivnosti, koordinaciju učesnika i uspostavljanje komunikacijskih kanala koji omogućavaju efikasno djelovanje. Danas se pretežno koriste digitalne platforme kojima se brzo šire informacije, jeftino i brzo kreiraju emotivni sadržaju i mobiliše se veći broj ljudi. Zasigurno, uključivanje tehnologije obogaćuje tradicionalne oblike organizovanja i povećava efikasnost. 

Sve navedeno isključuje spontanost kao i romantizovanu predstavu o samoorganizovanju i kolektivnom upravljanju. Pa šta?

Ništa. Protesta uistinu ima svuda i povodi su im razni a zajedničko im je ne prihvatanje stanja koje se nameće na vrijednosnom nivou. Tako je i sa našim protestom od 22.05.2024. godine, koji je na prijedlog predsjednika parlamenta usvojila Narodna skupština Republike Srpske protiv kršenja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i opšteg međunarodnog prava. Riječ je o odgovoru na radnje preduzete u okviru neformalne grupe država „međuregionalnog jezgra“ koja je Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija dostavila konačni Nacrt Rezolucije UN o genocidu u Srebrenici.

Vrijednosna vertikala srpskog predstavničkog protesta

Srebrenička Rezolucija uvodi međunarodni dan sjećanja, osuđuje poricanje, osuđuje veličanje radnji osuđenih lica, podstiče države na ispunjenje obaveza prema Konvenciji o kažnjavanju i sprečavanju zločina genocida... U sadržinskom smislu, Rezolucija se čini kao moralno-politički teško osporiva sa pozicija bilo koje važeće teorije ili sistema argumenata. U čemu je onda moralnost protesta protiv tako nečega?

Еvo nekoliko osnova.

Prvo, prema haškim tužiocima žrtve srebreničkog zločina su isključivo muškarci, vojno sposobni. Moralno je sporno davati univerzalni, simbolski, značaj ovom događaju jer se time favorizuju muškarci kao žrtve nad daleko brojnijim, ženskim i dječijim žrtvama (koje inače uživaju posebnu zaštitu u okviru međunarodnog humanitarnog prava), u tada i sada aktuelnim sukobima. Maskulinitet međunarodnog javnog prava se pod uticajem feminističke misli odbacuje na teorijskom planu, normativnom planu kao i u sistemu UN-a. Maskulinitet ne smije da se uvede ni kao implicitni kriterijum u izgradnji simboličkih vrijednosti. Zanemarivanje ženskih žrtava i davanje većeg moralnog značaja žrtvama muškog pola je moralno diskutabilno. Objašnjenje za ovaj kodni „propust“, koji Rezoluciju potencijalno diskonektuje od fundamentalnih vrijednosti međunarodne zajednice, može se potražiti u ideološkoj agendi „međuregionalnog jezgra“.

Drugo, žrtve srebreničkog zločina su bijeli, evropski muslimani. Daleko su brojnije muslimanske žrtve na drugim kontinentima i drugih rasa, te je favorizacija evropskih bijelaca podložna kritici koja se povezuje sa rasizmom i imperijalizmom. Ovim se može objasniti široko protivljenje država Globalnog juga na koje je naišla Rezolucija u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija.

Dakle, univerzalna simbolizacija konkretnog zločina koji ima svoje usko vremensko i prostorno određenje, kategorično determinisane žrtve i počinioce podrazumijeva privilegovanje žrtava određenih rasom, nacijom i polom te uvodi diskriminaciju prema svim žrtvama van tog restriktivnog kruga (čak i sa istog prostora, iz istog vremena, stradalih u uzročno-posljedično povezanim događajima). Osim diskriminacije, insistiranje na strogoj nacionalnoj distinktivnosti sa jedne strane između žrtava i žrtava, i sa druge strane između žrtava i počinioca nužno je stigmatizirajuća.

Sa aspekta međunarodnog prava, blagovremenim usvajanjem protesta, Republika Srpska se izuzela od potencijalnih obaveza koje će u budućnosti eventualno proizvoditi srebrenička Rezolucija. Detaljnu analizu moguće je pročitati ovde: The Resolution on the Srebrenica Genocide and Dayton Peace Agreement: In Which Direction Is It Heading?