Predsjednik Rusije Vladimir Putin obratio se javnosti zbog djelovanja i prijetnji vojne grupe Vagner koja je ratovala za Rusiju, a čiji je barem formalni šef Jevgenij Prigožin. Putin je poručio da je riječ o izdaji i pobuni. Ko je Jevgenij Prigožin?
Jevgenij Prigožin (62) je ruski oligarh, navodni šef Vagnera, vlasnik lanca restorana zbog čega su ga nekada nazivali i Putinovim kuvarom. Bio je blizak predsjedniku Rusije do danas.
Robija u Sovjetskom Savezu
Bio je osuđen u Sovjetskom Savezu zbog prostitucije. Međutim, ti podaci su sakriveni. Javnosti su bili dostupni tek kada je oligarh tužio glavnog urednika Meduze Ivana Kolpakova i njegovih novinara zbog intervjua sa Maksimom Ševčenkom. Tražio je zaštitu časti, "odnosno pravo na zaborav."
Jedne večeri u martu 1980, tokom sumornog kraja vladavine Leonida Brežnjeva nad Sovjetskim Savezom, 18-godišnji Prigožin i trojica prijatelja napustili su kafe u Sankt Peterburgu blizu ponoći i ugledali ženu kako sama šeta mračnom ulicom.
Jedan od Prigožinovih prijatelja odvratio je ženu tražeći cigaretu. Dok je otišla da otvori svoju tašnu, Prigožin se stvorio iza nje i zgrabio je za vrat, stežući sve dok nije izgubila svijest. Zatim joj je drugarica izula cipele dok joj je Prigožin vješto skinuo zlatne minđuše i stavio ih u džep. Kvartet je odjurio, ostavljajući ženu da leži na ulici.
To je bila jedna od mnogih pljački koje su Prigožin i njegovi prijatelji izveli u Sankt Peterburgu u periodu od nekoliko mjeseci, utvrdio je sud. Osuđen je na 13 godina zatvora, a ostatak decenije je proveo iza rešetaka, propustivši smrt Brežnjeva i perestrojku Mihaila Gorbačova. Oslobođen je 1990. godine, dok je Sovjetski Savez bio u samrtnoj muci. Vratio se u Sankt Peterburg.
Grad je bio na ivici monumentalne transformacije, sa velikim bogatstvom koje je čekalo one koji su lukavi ili dovoljno nasilni da ih prigrabe. Prigožin je počeo skromno, prodavajući hot-dogove. U kuhinji svog porodičnog stana miješao je senf.
Rađanje biznismena
"Zarađivali smo 1.000 dolara mjesečno, što je u novčanicama u rubljama bila planina; moja mama je jedva mogla sve da izbroji“, rekao je on za novinski portal iz Sankt Peterburga Gorod.
Ali Prigožin je imao više od brze hrane i znao je kako da uspostavi kontakte koji su mu bili potrebni. „Uvijek je tražio ljude više da bi se sprijateljio. I bio je dobar u tome“, rekao je biznismen koji ga je poznavao devedesetih godina.
Ubrzo je Prigožin posjedovao udio u lancu supermarketa, a 1995. odlučio je da je vrijeme da otvori restoran sa svojim poslovnim partnerima. Pronašao je Tonija Gira, britanskog hotelskog administratora koji je ranije radio u Savoi u Londonu, a sada je bio u jednom od nekoliko luksuznih hotela u Sankt Peterburgu.
Prigožin je unajmio Gira da vodi prvo vinoteku, a zatim i njegov novi restoran, Staru carinarnicu, na ostrvu Vasiljevski u Sankt Peterburgu.
U početku je Stara carinarnica zapošljavala striptizete kao način da okupi klijentelu, ali se ubrzo pročulo da je hrana odlična i striptizete su otpuštene. Gear se fokusirao na reklamiranje restorana kao najprefinjenijeg mjesta za jelo u gradu koji je tek otkrivao finu hranu. Tu su voljele da jedu pop zvijezde i biznismeni, kao i gradonačelnik Sankt Peterburga Anatolij Sobčak, koji je ponekad dolazio sa svojim zamjenikom Vladimirom Putinom.
Gir, koji još uvijek živi u Sankt Peterburgu, odbio je zahtjev za intervju. Ranije je izrazio divljenje Prigožinu, ali ga je opisao kao „veoma strogog” šefa, koji bi čak koristio poseban svjetlosni projektor da traži prašinu ispod stolova svakog jutra, da provjeri da li čistači rade kako treba.
Još devedesetih Prigožin u razgovoru nije pominjao da je proveo deceniju u zatvoru, kažu oni koji su ga poznavali. Uključio je šarm da upozna svoje nove mušterije na visokom nivou.
"On može da se prilagodi da ugodi bilo kojoj osobi ako mu treba nešto od njih. To je svakako jedan od njegovih talenata“, rekao je biznismen koji ga je tada poznavao.
U jednom od neobičnijih prijateljstava postsovjetske Rusije, Prigožin je sklopio prijateljstvo sa poznatim violončelistom Mstislavom Rostropovičem, koji je emigrirao iz Sovjetskog Saveza 1970-ih, piše Gardijan.
Kada je Rostropovič ugostio kraljicu Španije u svom domu u Sankt Peterburgu 2001. godine, Prigožin je obezbijedio ketering. Rostropovič je čak pozvao Prigožina i njegovu suprugu na gala koncert u Barbikanu, u čast londonske proslave njegovog 75. rođendana 2002. godine, prema zapisima Londonskog simfonijskog orkestra na listi pozivnica za taj događaj.
U to vrijeme Putin je postao predsjednik Rusije. Tokom prvih godina svoje vladavine, Putin je često volio da se sastaje sa stranim uglednicima u svom rodnom gradu, a ponekad ih je vodio u Staru carinarnicu ili na Novo ostrvo, čamac koji je Prigožin pretvorio u plutajući restoran.
Prigožin sada kontroliše mrežu uticajnih kompanija, uključujući rusku plaćeničku kompaniju Vagner Group i tri kompanije optužene za miješanje u izbore u SAD 2016. i 2018. godine.
Veze sa Putinom
Ruski predsjednik Vladimir Putin i Prigožin dijele isti rodni grad, Sankt Peterburg (tadašnji Lenjingrad). Dok je Putin napredovao od insajdera KGB-a do ruskog lidera, Prigožin je služio desetogodišnju zatvorsku kaznu počevši od tinejdžerskih godina prije nego što je otvorio štand sa hot-dogovima.
Ubrzo je počeo da raste u ugostiteljskoj industriji prije nego što je privukao Putinovu pažnju. Dok je Putin bio u najvišim ešalonima ruske vlade, Prigožin je pomagao u služenju njegovih državnih večera — poput one održane 2006. sa tadašnjim predsjednikom Džordžom V. Bušom — zbog čega je dobio nadimak „Putinov kuvar“.
Putin je pomogao Prigožinu da otvori fabriku školske hrane uz izdašne državne kredite. Prigožin je takođe posjedovao bar dio Concord Management and Consulting-a, firme za koju su zvaničnici Ministarstva pravde sumnjali da je finansirala onlajn, pro-Trampovske operacije trolovanja tokom izbora 2016.
Vagner
Nove mogućnosti su se pojavile kada je Rusija anektirala Krim u martu 2014. i ubrzo nakon toga vojno intervenisala u istočnoj Ukrajini. Putin je negirao da su redovne ruske trupe bile umiješane u oba slučaja.
Kremlj je počeo da razmišlja o tome kako da poricanje učini malo vjerovatnijim. Iako su privatne vojne kompanije bile ilegalne u Rusiji, pojavilo se nekoliko grupa koje su, čini se, koordinisale svoje akcije sa ministarstvom odbrane, ali su mogle da rade van dohvata ruke. Prigožinov Vagner bi postao daleko najistaknutiji od njih.
"Mislim da je Prigožin to predstavio Putinu i on se složio, tako to funkcioniše“, rekao je bivši zvaničnik ministarstva odbrane, odbacujući spekulacije da je Vagner od samog početka bio projekat ruske vojne obavještajne službe GRU. „Možda su neki ljudi iz GRU-a savjetovali, ali na kraju je ovo bio Prigožinov projekat.
Ministarstvo je Prigožinu obezbijedilo zemljište u Molkinu na jugu Rusije, rekao je izvor, gdje su kompanije povezane sa Prigožinom izgradile bazu za borce pod maskom dječjeg kampa. Rojters je izvijestio o Prigožinovim navodnim vezama sa sajtom Molkino 2019.
Čini se da je šema podstakla Prigožinov apetit. „Bio je kao pas tragač, uvijek je tražio novac“, rekao je bivši zvaničnik.
U jednoj razmjeni e-pošte koju je Gardijan pregledao između Prigožinove grupe Konkord i ministarstva odbrane u proljeće 2014, viši advokat Konkorda razmatra opciju snabdijevanja ogromne mreže vojnih gradova Rusije hranom i drugim namirnicama.
Taj projekat se na kraju nije ostvario, ali su njegove kompanije do 2015. dobile velike ugovore vrijedne više od 92 milijarde rubalja (1 milijardu funti) za ishranu vojske, prema istrazi Forbsa u Rusiji.
Prigožinov brzi uspon počeo je da iritira neke zvaničnike u ministarstvu odbrane, tenzije koje su tokom godina samo rasle kako su se njegove operacije dalje širile. Ključni trenutak za Prigožina došao je krajem 2015. godine kada je Putin odlučio da vojno interveniše u Siriji kako bi podržao režim Bašara el Asada. Prigožin je dobio ugovore za hranu i zalihe, a takođe je tamo poslao svoje Vagnerove trupe.
U Siriji, Vagner se prvo uspostavio kao ogromna borbena sila, sa grupom koja je igrala istaknutu, iako nepriznatu, ulogu u intervenciji Moskve. Vagnerovi borci su nekažnjeno djelovali u Siriji i optuženi su za brojne ratne zločine. U jednom incidentu, muškarci povezani sa Vagnerom snimljeni su na video snimku kako odsijecaju glave i raskomadaju jednog Sirijca. Grupa je takođe pretrpjela velike gubitke, prećutana jer zvanično nije trebalo da bude tamo.
Kao i borci iz stvarnog života, Prigožin je optužen da vodi armiju ratnika sa tastaturama, koji su prvo imali za cilj da podstaknu teme razgovora Kremlja na domaćim forumima za diskusiju, a kasnije preusmereni da plasiraju ruske narative u inostranstvu.
Zašto je Prigožin uradio to što je upravo uradio?
U kritičkom video snimku koji je u petak objavljen u ruskoj aplikaciji za društvene mreže Telegram, Prigožin je osudio rukovodstvo zemlje zbog započinjanja rata i rekao da ukrajinske snage uspješno potiskuju rusku vojsku. Sukob je eksplodirao kasnije u petak, pošto je Prigožin tvrdio da su ruski vojni lideri naredili udare na njegove ljude, ubivši na hiljade njih.
"Rat je bio potreban da bi gomila ološa trijumfovala i pokazala koliko su jaka vojska“, rekao je Prigožin u petak, spekulišući da je taj napor bio dio plana ministra odbrane da bude unaprijeđen, piše Politico.
Kako je Rusija odgovorila?
Prigožinove riječi su odmah naišle na oštre reakcije i kritike ruskih državnih zvaničnika, koji su pokrenuli krivičnu istragu protiv Prigožina. Jedan ruski vojskovođa upozorio je da ti događaji predstavljaju „državni udar“. „Prigožinova izjava i postupci su zapravo pozivi na početak oružanog građanskog sukoba na teritoriji Rusije“, rekli su državni zvaničnici.
Šta događaji znače za Rusiju?
Na vojnom frontu koji je već obilježen konfuzijom i lošim upravljanjem, Vagnerovo okretanje ruskom vojnom vrhu predstavlja još više problema za ratne napore zemlje. Ovaj potez bi takođe mogao uticati na snagu Putinovog režima kod kuće u smislu javne podrške ratnim naporima. Ruska novinska agencija javila je da policijske snage rade na obezbjeđivanju vladinih zgrada u Moskvi u subotu rano nakon što su se pojavile vijesti o Prigožinovim izjavama.
