Božićni odnosno Filipov post ima dva naziva, jer počinje dan poslije spomena svetog apostola Filipa, jednoga od dvanaestorice najbližih učenika Isusa Hrista, a završava se uoči praznika Rođenja Hristovog. Ta dva dana uokviruju četrdesetodnevni period posta, otuda i njegov naziv.
Jevanđelje govori o tome da se, pred početak svoje propovijedi u Galileji i Judeji, a koja je trajala tri i po godine, Hristos udaljio od ljudi i strogo postio četrdeset dana i noći. Mnogi su i prije njega postili. Postio je Mojsije, kada se popeo na goru Sinaj, na kojoj mu je Bog dao deset zapovijesti ili prorok Ilija, koji je četrdeset dana bez hrane i pića išao ka gori Horiv, na kojoj se susreo sa Bogom. Karakteristično je da je na kraju četrdesetodnevnog posta đavo pokušao da iskuša Spasitelja, pretpostavljajući, očigledno, da je Isusa post fizički iscrpio i učinio ga slabijim. Ali, dogodilo se upravo suprotno. Gospod se duhovno ukrijepio i odolio svim iskušenjima. Time je Gospod pokazao da je post najbolje oružje protiv kušača i pripremio se za svoje služenje u svijetu, navodi Mitropolija zagrebačko-ljubljanska.
U spomen na te događaje Božićni post, koji nas priprema za proživljavanje događaja Rođenja Hristovog, baš kao i Vaskršnji post, koji prethodi prazniku Vaskrsenja Hristovog, traju po 40 dana i u crkvenim tipiku se nazivaju Četrdesetnicama.
Istorija Božićnog posta
Po vremenu nastanka Božićni post je jedan od najstarijih. O njegovom postojanju svjedoče već sveti Amvrosije Milanski i njegov učenik blaženi Avgustin. Rimski episkop Lav I Veliki nazivao je Božićni post drevnom ustanovom i žrtvom Bogu za plodove, sabrane tokom ljeta i jeseni.
U početku Božićni post nije bio tako dug kao sada. Kod nekih hrišćana je trajao 7 dana, dok je kod drugih trajao nešto duže. Post od četrdeset dana se počeo držati, po svemu sudeći, tek poslije Carigradskog sabora 1166. godine, kada je carigradski Patrijarh Luka donio rješenje po pitanju dužine trajanja posta. Jasnog pravila po tom pitanju nema, priznao je on, ali „moramo…. slijediti nepisano crkveno predanje i moramo postiti… od 15. dana novembra (28. novembra po novom kalendaru).
Osobenosti posta
Crkveni tipik (pravilo) propisuje da se u sve dane Božićnog posta uzdržavamo od mesa, jaja i mliječnih proizvoda. Ponedjeljkom (do spomena svetog Nikole – 19. decembra) možemo jesti hranu kuvanu bez ulja. Utorkom, četvrtkom, subotom i nedjeljom možemo da jedemo ribu i posnu hranu s biljnim uljem. Po predanju najstrožiji post je srijedom i petkom (suhojedenje: povrće, voće, hljeb). Ukoliko praznik Vavedenja Presvete Bogorodice, koji je 4. decembra, padne u srijedu ili petak (ove godine pada u petak) razriješava se na jedenje ribe.
Poslije spomena svetog Nikole pa do pretprazništva Božića (2 – 6. januara) ribu je dozvoljeno jesti subotom i nedjeljom, a post u ostale dane postaje strožiji. Najstroži je u pretpraznične dane. Tada se riba ne jede uopšte, a hrana sa uljem samo subotom i nedjeljom. Uoči samog praznika (od 5. januara uveče pa do Badnje večeri, sutradan uveče) postoji tradicija da se ne jede ništa sve do pojavljivanja prve zvijezde. Običaj je da se na sto iznese varivo od sočiva ili kuvani pirinač sa suvim grožđem i drugim suvim voćem.
Treba imati u vidu da su sva ova pravila u stvari stroga manastirska pravila. Laici (pošto nisu monasi) po pravilu poste lakše, savjetujući se po pitanju hrane sa svojim duhovnikom u zavisnosti od svojih životnih uslova. Tradicionalno, laici ne praktikuju suhojedenje (ili praktikuju samo u dane strogog posta od 2 – 6. januara), a ribu isključuju iz hrane samo srijedom i petkom i u periodu od 2. do 6. januara.
Tri činjenice u vezi sa Božićnim postom
Filip je, kao i većina apostola, bio rodom iz Galileje, sjeverne palestinske provincije. Upravo je on, po Jevanđelju od Jovana, priveo Hristu apostola Natanaila. On je učestvovao u hranjenju pet hiljada ljudi hljebovima koji su se umnožili na zapovijest Gospoda. Hristu je priveo Jeline koji su željeli da ga vide. Za vrijeme tajne večere je htio da vidi oca i dobio je poznati odgovor od Hrista: Toliko sam vremena sa vama i nisi me poznao, Filipe? Ko je vidio mene, vidio je oca.
Poslije Vaznesenja gospodnjeg apostol Filip je propovijedao u Galileji, a zatim u Grčkoj, među tamošnjim Jevrejima. Kada je za to je čuo judejski prvosveštenik došao je u Grčku da bi presjekao Filipov rad, ali ga je Filip razobličio u vezi sa potkupljivanjem stražara koji su čuvali grob Gospodnji i sa naređenjem da moraju lagati da su, kobajagi, tijelo Hristovo ukrali i sakrili njegovi učenici.
Apostol je stranstvovao i po drugim zemljama, propovijedajući posvuda Jevanđelje i mnogo stradajući. Filipa i njegovu sestru Marijamnu, koja je zajedno sa njim putovala, su gađali kamenjem, stavljali u zatvor, progonili iz naselja.
Apostol Filip je skončao svoj život u gradu Jerapolju Frigijskom, gdje je pred smrt umrtvio ogromnu zmiju, kojoj su lokalni stanovnici gradili hram kao božanstvu. On je bio raspet na krstu zajedno sa apostolom Vartolomejem, koji je, za razliku od Filipa, ostao živ i stigao do Jermenije propovijedajući Hrista.
