Azerbejdžan i danas nosi ožiljke svoje ambicije. Sredinom 20. vjeka ruski zoolog Nikolaj Vereščagin krenuo je u ambicioznu misiju preko planinskog predjela Azerbejdžana, susjedne Jermenije i Gruzije.

Želio je prikupiti sve moguće zapise o životinjama koje su nestale sa ovog područja. Duž azerbejdžanske obale Kaspijskog mora, pećinske slike bilježe savanu sa drugog svijeta kojoj su ljudi lovili bikove, gazele i divlje bezoare koze. Vereščagin je prešao Kavkaz na svojim putovanjima, pronalazeći beskrajne znakove tekućih promjena i gubitaka, uključujući hiljade fosila i fragmenata kostiju izgubljenih životinja kao što su stepski mamuti i turanski tigrovi.

Godine 1954. Vereščagin je iskoristio svoja otkrića da napiše opsežnu priču koja prikazuje evoluciju Kavkaza tokom više od 11.000 godina: prvo usred klime koja se prirodno zagrijava, a kasnije zbog "haotične ljudske aktivnosti", napisao je.

Njegovu knjigu, Sisavci Kavkaza , njegovi sovjetski pretpostavljeni su pozdravili kao briljantnu i "pomalo neobičnu knjigu", ne toliko autoritativnu istoriju koliko kolaž fragmentarnih dokaza, koji je povezao drevne paleontološke podatke s nedavnim pričama o velikoj divljači, lova pod vodstvom svrgnutih vojvoda i careva.

Za moderne oči, knjiga se ističe iz sasvim drugačijeg razloga. Njegov autor nije samo bilježio ekološku istoriju regiona, on ju je eksperimentalno mijenjao. Vereščagin je nastojao da prepravi ekosisteme koje je dokumentovao, zamjenjujući izumrla stvorenja u pejzažu uvezenim životinjama u velikim razmjerama. Njegovi napori ostavili su trag u regionu koji se i danas može osjetiti, ostavljajući Azerbejdžan i njegove susjede s uspješnim, tvrdoglavim populacijama invazivnih vrsta.

Decenije nakon 1930-ih bile su vrijeme odvažnog eksperimentiranja u divljim prostorima Sovjetskog Saveza. Vereščagin je bio dio tima koji je predvodio napore da se ovi krajolici ponovo osmisle, pružajući životinjama zamke za krzno i ​​lov na divljač. Vereščagin je bio strastveni lovac i jednom je zaprepastio konferencijsku publiku svojim vlastitim "paleolitskim" kopljem domaće izrade, na vrhu sa autentičnim vrhom. Osim lova, postojao je i maglovitiji cilj "obogaćivanja" lokalnih ekosistema.

Namjerno i slučajno, ljudi su unijeli bezbrojne vrste životinja, biljaka i drugih organizama u alohtone biome. Iako je većina novih dodataka bezopasna, utvrđeno je da više od 37.000 vrsta šteti autohtonim vrstama, staništima i ekosistemima, zbog čega se označavaju kao invazivne, prema Međuvladinoj platformi za nauku i politiku Ujedinjenih naroda o biodiverzitetu i uslugama ekosistema (IPBЕS).

Globalno, invazivne alohtone vrste su jedan od pet najvećih pokretača globalnog gubitka biodiverziteta, prema IPBЕS-u, doprinoseći 60% globalnog izumiranja i uzrokujući štetu u vrijednosti od 423 milijarde dolara (323 milijarde funti) godišnje. Еksperimenti u takozvanoj "aklimatizaciji" životinja iz jedne zemlje u drugu bili su plodni. U Azerbejdžanu je uvedeno devet vrsta sisara, uključujući kratkorepe činčile iz Anda, rakunske pse iz Kine i sika jelene iz Japana, kao i prugaste tvorove, čuvene stanovnike Sjeverne Amerike.

Većina ovih vrsta borila se da se učvrsti u raznolikom i neravnom pejzažu Azerbejdžana – ali je jedna vrsta posebno uspjela.

Tokom 1930-ih, Vereščagin je lično nadgledao uvođenje početne zajednice od 213 gigantskih južnoameričkih glodara – poznatih kao coypu, nutrije, močvarni dabrovi, močvarni pacovi ili riječni pacovi – čije su se izdržljive kože mogle koristiti za izradu krznenih šešira i ukrasa kaputa. Ne sluteći, Vereščagin i njegov tim su ponosno doveli na Kavkaz životinju koja će do 21. vijeka biti prepoznata kao jedna od 100 najgorih invazivnih vrsta na svijetu.

Danas, 70 godina od objavljivanja Vereščaginove knjige, koipu se može naći u gotovo svim močvarama u Azerbejdžanu, kaže ekološki istraživač Zulfu Farajli. Kada Farajli vodi pješačke ture oko državnog rezervata Gizilagaj, močvarnog rezervata koji se graniči sa Kaspijskim morem, posjetitelji su uvijek zainteresirani za ovog debelog glodara s dugim, golim repom nalik pacovima.

"Uvijek pitaju: 'Kakva je ovo životinja?'", kaže Farajli. Malo je onih koji očekuju da će otkriti da ovi stidljivi glodari potiču iz močvara Južne Amerike. U posljednjih pet godina, Farajlijeva radoznalost prerasla je u kampanju koja ima za cilj da pokrene prepoznavanje povijesnih introdukcija vanzemaljskih vrsta i prati obim širenja kapibare. Njegov cilj je prvo da podstakne istraživanje o uticaju nutrija i odgovori na neka osnovna pitanja: koliko nutrija ima u Azerbejdžanu? I koliko su štete – tokom 90-ak godina – zaista napravili? 

Devet decenija nakon njihovog prvog puštanja, nutrija danas postoji u močvarama u blizini državnog rezervata Gizilagaj. Lokalni pastiri i ribari viđaju životinje svaki dan i obraćaju malo pažnje, kaže Farajli. "Nije opasno, ne utiče na njihove živote", kaže on.

Farajli želi vid‌jeti tu promjenu. Nekih devet decenija nakon što su strategije aklimatizacije započele, ugrožene su životinje poput sibirskog ždrala, čija posljednja jedinka, po imenu Omid ("nada" na perzijskom) nije viđena u Azerbejdžanu prošle godine . Na svakoj turi Farajli vidi ovaj ekosistem i koliko je važan za rijetke ptice. "I onda jedan tip ili grupa momaka odluči: 'Hajde da dovedemo još jednu potpuno novu životinju u okolinu', i uništi sve, na neki način", kaže on.

Uprkos uvjerenju Vereščagina i njegovih kolega da obnavljaju faunu Kavkaza, sada se čini evidentnim da je invazivne vrste poput čokoje iscrpljuju.

(Radio Sarajevo)

Pratite nas i putem Vibera