Svjedočimo nevjerovatnim naučnim otkrićima zahvaljujući teleskopima koji posmatraju nevidljive talase svjetlosti i otkrivaju misterije svemira sakrivene vijekovima. Kako ti instrumenti funkcionišu i koji se od njih smatra najmoćnijim?
Vasiona je puna nepoznanica, a teleskopi nam omogućavaju da prodremo dublje u njene tajne nego ikada ranije. Neki teleskopi su bolji od drugih, omogućavajući da uočimo udaljene zvijezde i galaksije i da istražujemo ekstremne pojave kao što su crne rupe. U tom domenu, za koji teleskop se smatra da je najobuhvatniji i koliko može da vidi u svemiru?
Odgovor neće iznenaditi one koji prate naučne vijesti: trenutno najmoćniji teleskop je Džejms Veb, lansiran u decembru 2021. godine, osmišljen da detektuje infracrvene i bliske infracrvene talasne dužine - dijelove elektromagnetnog spektra nevidljive ljudskom oku, ali koji se mogu osjetiti kao toplota.
Njegov prethodnik i ''rođak'', teleskop Habl, uglavnom je bio prilagođen za otkrivanje svjetlosti vidljivog spektra i ultravioletnog zračenja - talasne dužine koju često emituju mlade zvijezde. U svemiru, mnogi objekti ne proizvode ili ne odbijaju dovoljno svetlosti u vidljivom spektru da bi mogli da se vide golim okom ili detektuju sa velike udaljenosti. Infracrvena svjetlost, međutim, ima toliko duge talasne dužine da je lakše uočljiva sa ogromnih razdaljina. Duge talasne dužine čak mogu da prođu kroz oblake prašine, što ih čini posebno zanimljivim za astronome koji žele da zavire u najdublje dijelove svemira.
Čak ni moćni novi teleskop Vera K. Rubin, koji je nedavno aktiviran u Čileu, ne može da vidi tako daleko u svemir, jer mora da se nosi sa preprekama poput svemirske prašine.
Kada je svemir nastao, bio je sažet u vruću masu čestica (protona, neutrona i elektrona). Kako se širio i hladio, prve zvijezde i galaksije počele su da se formiraju. Najranije od tih objekata koje možemo da vidimo danas stare su oko 13,7 milijardi godina - što je samo nešto više od stotinak miliona godina nakon Velikog praska.
''Teleskop Džejms Veb pokazao se sposobnim da vidi čak 98 odsto unazad do samog Velikog praska. To prevazilazi nadanja i očekivanja većine nas'', naglašavaju profesori.
Kako teleskop Džejms Veb vidi tako daleko
Veliki dio moći teleskopa Džejms Veb potiče od njegovog velikog primarnog ogledala. To primarno ogledalo ima prečnik od 6,5 metara, što mu daje ukupnu površinu za prikupljanje svjetlosti od preko 25 kvadratnih metara. Opremljen je detektorima infracrvenog zračenja, koji su raspoređeni tako da apsorbuju svjetlost koju preusmjeravaju njegova velika ogledala. S druge strane, Zemljina atmosfera stvara posebne probleme za teleskope na tlu. Ti problemi uključuju svjetlosno zagađenje i ''atmosfersku turbulenciju'', odnosno nasumične pokrete vazduha, piše ''Live Science''.
Ovaj teleskop je dokazao da može da zaviri dublje u svemir od Habla, koji je video 13,4 milijarde godina unazad.
Iako je trenutno šampion u dubokom proučavanju naše kosmičke prošlosti, rivali su na pomolu. Kina gradi svemirski teleskop koji koristi tehnologiju koja će mu omogućiti da uhvati više svjetlosnih frekvencija nego Džejs Veb, što će mu omogućiti da prikupi više informacija iz kosmosa, prenosi RT Balkan.
