Ako pažnju sa teorije usmjerimo na iskustvenu spoznaju, uvidjećemo da jednoj ustanovi pripada posebno mjesto u praksi srpskog državotvorenja.

Sabor kao običajnopravna ustanova

Naime, saborovanje narodnih predstavnika o najvažnijim pitanjima je običajna državnička praksa u Srba koja ce postepeno razvijala tokom vremena, prije i poslije Stefana Nemanje. Literatura kazuje da su Srbi ovu praksu donijeli sa sobom iz zajedničke postojbine svih Slovena te da je ona samo nastavila svoj razvoj u novim društvenim okolnostima. Njen značaj se različito tumačio u različitim periodima. 

Tako, u romantizovanim predstavama značaj sabora je izjednačavan ili čak, po uzoru na neke druge pravne tradicije, izdizan iznad značaja koji je u našem društvu pripadao vladaru. Pratile su ih i transcedentne tvrdnje poput one da "Dokle se narodnoj skupštini (naziv za sabor), priznavaše njena vlast, Srbi behu pobeditelji na sve strane.“

Saborno državotvorstvo

Ono što danas možemo sa sigurnošću znati jeste to da u istorijskom dijagramu srpskog saborovanja, koje nema paralelu u vizantijskoj tekovini i koje je različito od poljskog, germanskog ili npr. iranskog, sabori Stefana Nemanje predstavljaju prekretnicu y razvoju ove ustanove, ali i srpske države. Zbog toga neki istoričari smatraju da su važan element same državnosti Nemanjinog doba upravo bili sabori. 

Van svake sumnje je to da je od raških sabora razvoj ove ustanove u Srba i srpske države tekao skladno. Sabori su postali određeni u pogledu načina rada, odlučivanja, sastava, nadležnosti i funkcija. Uporedo sa tim, država je postala organizovana i suverena. Neki smatraju da su upravo sabori izraz suvereniteta i u njima vide korijen modernog parlamentarizma.

Osim raških, poznati su nam i sabori kralja Stefana Prvovjenčanog, Radoslava i Vladislava, kralja Uroša Velikog i njegovih sinova Dragutina i Milutina, sabori Stefana Dečanskog, cara Dušana i Uroša kao i oni iz vremena opadanja srpske države. U zavisnosti od istorijskih okolnosti, sabori su bili ili razvojni tj. državotvorstvujući ili reaktivni tj. državočuvajući.

Zajedničko svim srpskim saborima kroz epohe jeste to da su bili ujedno i državni i crkveni. Dakle, izgrađeni na srpskom-nemanjićkom načelu sklada države i Crkve.  Takođe, sabori su se bavili pitanjima od prvorazrednog značaja za Srbe, radi čega su imali dvostruku funkciju. Ovo se najbolje vidi iz objašnjenja zašto je Nemanja sazivao oba svoja sabora a ono glasi: "da bi objavio odluku i dobio saglasnost.“

Objavljivanje odluke je vršeno u cilju obezbjeđenja njenog izvršavanja od strane svih tadašnjih upravnih instanci - "velikih i malih velmoža“. Pomenuto "dobijanje saglasnosti“ u stvari je predstavljalo provjeru usaglašenosti odluke sa vjerom i običajima, tj. važećim pravom. Njena usklađenost, a time i dopuštenost, su potvrđivani putem saborskog usvajanja.

Srpski sabor danas

Ova ustanova je primjer dobre prakse i danas dobija na značaju. U savremenim uslovima ona predstavlja legitimno okruženje za vršenje prava na samoopredjeljenje. Svijest o navedenom se ispoljava i kroz naslov i kroz sadržinu Deklaracije o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda koja je usvojena 08.06.2024. godine, na Svesrpskom saboru u Beogradu.

Ono što zabrinjava jeste nepotpuno razumijevanje pojma samoopredjeljenja kod nekih u regionu. Vjerovatno, vođeni svojom istorijskom praksom, oni samoopredjeljenje svode na secesionizam što je krajnje šturo. Izostanak argumentovanog osporavanja Deklaracije ili bilo kojeg njenog dijela samo potvrđuje da se kritičari isključivo rukovode negativnim sentimentima i pretkontekstima prema svemu što gradimo.

Ono što raduje jeste to da se Deklaracija izvršava kao nacionalni program u svim srpskim institucijama. Na ovaj način se stvara okvir za brojne razvojne i opštekorisne aktivnosti u svim segmentima društvenog života.