Danas se navršava 83. godišnjica jednog od, gledano prema broju žrtava, najobimnijih masovnih zločina počinjenih u jednom danu nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Riječ je o zločinu počinjenom 07. februara 1942. godine u banjalučkim selima Šargovcu, Drakuliću i Motikama i rudniku Rakovac.
Banjaluka se nalazila u središtu NDH
Banjaluka kao najveći grad u Bosanskoj Krajini i kao njen centar geografski se nalazila u središtu NDH. Imajući u vidu činjenicu da su vlasti NDH planirali da ona postane administrativni centar države bilo je jako važno sam grad kao i širu okolinu koliko je moguće prije očistiti od srpskog stanovništva.
Ovom užurbanom planu doprinosila je i činjenica da je područje Bosanske Krajine bilo jedino područje u NDH u kojem su Srbi činili većinu od oko 60 odsto. Za sprovođenje ovog plana bio je zadužen Viktor Gutić, predratni banjalučki advokat rodom iz Kotor Varoši.
On je sredinom aprila, neposredno po kapitulaciji Vojske Kraljevine Jugoslavije preuzeo vlast za područje Vrbaske banovine sa titulom Ustaški stožernik i likvidator Vrbaske banovine.
Već u prvim danima preuzimanja vlasti dao se na posao propagiranja ideje uništenja Srba na ovom području, a uporedo i na formiranju sistema terora u Banjaluci, ali i u drugim gradovima Bosanske krajine.
Počeo je strašan progon Srba
U ovom periodu donesen je čitav niz propisa kojima su Srbi stavljeni van zakona. Bilo im je zabranjeno da posjeduju radio aparate, da se voze javnim prevozom, da posjećuju banje i kupališta te da se kreću u određeno doba dana.
Neke od odredbi kojima je život Srba bio sveden na najelementarnije preživljavanje Gutić je donio i prije nego što je za njihovo donošenje bio stvoren „zakonski“ okvir na državnom nivou.
Progoni pojedinih, uglednijih građana, te njihova ubistva ili slanja u gospićki logor postala su svakodnevica. U ovim čistkama život je izgubio i poznati akademski slikar Špiro Bocarić, predratni upravnik Doma Kralja Petra.
Ubistvo episkopa Platona Jovanovića
Početkom maja 1941. godine po Gutićevom naređenju uhapšen je i ubijen banjalučki episkop Platon Jovanović, a sa njim i arhijerejski namjesnik bosanskogradiški Dušan Subotić.
Gutićev odnos prema Srbima nailazio je na odobravanje i podršku tadašnjeg banjalučkog biskupa Joze Garića, koji se zdušno zalagao za prevođenje pravoslavnog stanovništva na rimokatoličku vjeru.
Bilans Gutićeve uprave bio je, kako je u decembru izvještavao italijanski vicekonzul u Banjaluci, grad u kome je ostalo još oko 500 srpskih žitelja koji su prešli na rimokatoličku vjeru.
Cilj je bio da se granica sela sa srpskom većinom pomjeri što dalje
Kako je krajem jula 1941. godine na području Krajine izbio srpski ustanak protiv NDH, a istovremeno je Gutić iz Banjaluke premješten na službu u Karlovac, te budući da je u svim ovim događajima stanovništvo iz nekoliko srpskih sela u neposrednoj blizini grada ostalo mirno u ovim selima gotovo da i nije bilo zločina.
Nakon krize ustanka u jesen 1941. ponovo su počele da se javljaju diverzije ustaničkih jedinica sa Kozare što je za posljedicu imalo da u Banjaluku stigne jedna jedinica Pavelićevog tjelesnog zdruga (lična garda).
Upravo ova jedinica pod komandom natporučnika Josipa Mišlova, u saradnji sa dijelom lokalnih ustaša i ljudima od ličnog povjerenja Viktora Gutića, isplanirala je i izvršila zločin u ovim selima sa ciljem da se granica sela sa srpskom većinom pomjeri što dalje od gradskog jezgra, navodi portal Kompas.
Pripreme za zločin
Sam plan za izvršenje zločina je podrazumijevao nekoliko faza. Prvo je, sa obzirom da je 1941. bila sušna godina i da je bila nestašica hrane, pušten glas o dopremanju humanitarne pomoći u ova sela te je zbog toga bilo potrebno izvršiti popis svih stanovnika pri čemu je jedan primjerak popisne liste morao stajati na vratima svake kuće.
Da bi navodna pomoć mogla biti dopremljena stanovnici sela su bili u obavezi da očiste snijeg i tako obezbjede pristup svakoj kući. Istovremeno je pušten glas o pojavi psećeg bjesnila zbog čega je bilo potrebno ubiti sve pse u selu.
Sve pomenute pripreme izvršene su tokom druge polovine januara i u prvim februarskim danima 1942. godine tako da je sam zločinački pohod mogao početi u subotu 7. februara. Pomenuta jedinica bila je ojačana sa ustašama regrutovanim iz redova lokalnog stanovništva i predvođena lokalnim rimokatoličkim sveštenikom Miroslavom Filipovićem, potonjim upravnikom jasenovačkog logora smrti.
Ustaše su odvojile srpske rudare i ubili ih
Rano ujutro, oko 4 časa ustaše su stigle do rudnika Rakovac u vrijeme zamjene rudara koji su radili treću i prvu smjenu.
Sačekavši da treća smjena iziđe iz okna, kao i da pristignu rudari iz prve smjene, ustaše su sakupile sve rudare, odvojili Srbe i poubijali ih uglavnom rudarskim alatkama. Srbi rudari činili su prvih 16 žrtava ovog zločina.
Zločini u selima Dragulić, Šargovac i Motike
Nakon rudnika Rakovac ustaše su krenule redom po selima Drakulić, Šargovac i Motike i prema unaprijed pripremljenom scenariju ubijali kompletno zatečeno srpsko stanovništvo.
Ovaj zločin preživjeli su gotovo jedino oni koji se kobnog dana nisu našli u selu, i svega nekoliko ljudi koji su se uspjeli sakriti tokom samog zločina.
Ovaj zločinački posao trajao je do oko podne a bilans radnog dana hrvatskih ustaša u ovim selima iznosi: Drakulić 1363, Šargovac 257, Motike 679 i rudnik Rakovac 16 ubijenih. Među ubijenima nalazi se i 551 dijete starosti do 14 godina i to u Drakuliću 294, Šargovcu 50 i Motikama 207.
Tokom ovog zločina ljudsku, humanu ulogu odigrao je lokalni mlinar, Hrvat Marko Lipovac. Kod njega se tokom zločina i neposredno nakon njega našlo oko 20 djece iz ovih sela koju je on krio, hranio i sačuvao od ustaške ruke, rizikujući tako sopstveni život i život članova svoje porodice.
(Izvor: Kompas/Dragoslav Ilić)
