Profesor ustavnog prava Siniša Karan izjavio je da 32 godine Ustava Republike Srpske predstavljaju pravni izraz državnog, društvenog, političkog i ukupnog pravnog reda Republike, koja je nastala kao izraz volje naroda i univerzalnog prava konstitutivnog naroda na svoju državu.
- Postojanje države uslov je za donošenje ustava, sa druge strane, postojanje ustava je dokaz da postoji država. Samo država može donijeti ustav, ustav je akt države, uslov bez koga država i njeno državno uređenje ne mogu - poručio je Karan.
Prema njegovim riječima, Ustav Srpske Republike BiH /kasnije Republike Srpske/ koji je Skupština srpskog naroda u BiH donijela 28. februara 1992. godine uspostavlja i potvrđuje Republiku Srpsku kao državu srpskog naroda u kojoj su svi građani ravnopravni i slobodni.
- Proces konstituisanja Republike Srpske završen je već u jesen 1992. godine. Uspostavljena je Republika kao državotvorna jedinica srpskog naroda i svih njenih građana - rekao je Karan za Srnu.
Iako su procesi konstituisanja tekli paralelno sa rješavanjem statusa BiH, ne smije se, naglasio je on, ignorisati činjenica da je Republika Srpska konstituisana 1992. godine, a BiH tek 1995. godine.
- Vjerujem da ove činjenice mnoge ovdašnje tumače i ljubitelje `bh državnosti` neizmjerno bole, ali one su istorijske i opštepoznate - naglasio je Karan.
Prema njegovim riječima, Ustav Republike Srpske sa ustavno pravnog aspekta i klasične podjele primarno-sekundarne je sigurno narodni ustav donesen u proceduri narodne predstavničke demokratije, on je kruti tj. čvrsti ustav, koji podrazumijeva višefaznu i vrlo tešku i složenu promjenu, on je pisan i kodifikovan, te srednje dug, što je karakteristika dužine ustava na našim prostorima. Takođe, za svojih 30 godina Ustav Srpske doživio je 17 promjena putem 127 ustavnih amandmana, od čega je visoki predstavnik intervenisao pet puta sa 37 amandmana.
SRPSKA JЕ STVARANA STVARNO I NORMATIVNO
Prvo, naglasio je Karan, Republika Srpska stvarana je stvarno i normativno, tj. de fakto i de jure.
- Stvarno je stvorena jer je imala teritoriju, stanovništvo i organizovanu vlast. Normativno je proces konstituisanja i donošenja ustavnih akata započeo u jesen 1991. godine. Doneseni su bitni akti konstitutivnog /ustavnog/ karaktera kao `prethodnica donošenju ustava, ali i neki kasniji koji su u potpunosti zaokružili ustavnost Republike Srpske` - podsjetio je Karan.
Prema njegovim riječima, Ustavom je utvrđeno da se uređenje Republike temelji na: garantovanju i zaštiti ljudskih sloboda i prava u skladu sa međunarodnim standardima, obezbjeđivanju nacionalne ravnopravnosti, socijalnoj pravdi, vladavini prava, tržišnoj privredi, višestranačkom sistemu, parlamentarnoj demokratiji i podjeli vlasti, slobodnim izborima, lokalnoj samoupravi i zaštiti prava etničkih grupa i drugih manjina.
Državna vlast u Republici organizovana je, naveo je on, na načelu podjele vlasti tako da ustavotvornu i zakonodavnu vlast ostvaruje Narodna skupština, izvršnu vlast vrši Vlada, a sudska vlast pripada sudovima. Predsjednik Republike predstavlja Republiku, a Ustavni sud obezbjeđuje zaštitu i kontrolu ustavnosti i zakonitosti.
Karan je podsjetio da je u punom kapacitetu funkcionisala lokalna uprava - opštine i gradovi, te je, dakle, Republika preuzela i obezbijedila funkcije države. Republika je imala svoju vojsku, policiju, sudove, tužilaštva, državne organe vlasti, Narodnu skupštinu, Vladu, predsjednika Republike, Ustavni sud, a postojala je i vlastita moneta, organizovan poreski, budžetski i ukupni fiskalni i monetarni sistem.
Karan je ukazao na to da Republika de jure nije bila međunarodno priznata, ali de fakto jeste jer je bila partner u međunarodnim pregovorima.
- Dakle, Republika Srpska je u stvari bila država sa punim kapacitetom u periodu 1992–1995. godine. Međutim, dalji državotvorni - pravni status Republike Srpske zavisio je od konačnog rješenja pitanja BiH. U takvim okolnostima iznalaze se rješenja državnog uređenja BiH koje bi zadovoljilo sva tri njena konstitutivna naroda - naglasio je profesor ustavnog prava.
DЕJTONOM USPOSTAVLjЕNA KONFЕDЕRALNOFЕDЕRALNA SLOŽЕNA DRŽAVNA ZAJЕDNICA BiH
Drugo, podsjetio je profesor Karan, na političkoj mapi BiH do konačnog rješenja postojale su dvije državne tvorevine, FBiH i Republika Srpska. Posljednji peti pokušaj /nakon Kutiljerovog plana, Vens Ovenovog, Oven Stolterbegovog, Kontakt grupe/ međunarodne zajednice da se za sve u BiH pronađe prihvatljivo sveukupno, a posebno teritorijalno rješenje, je uspio.
On je naveo da je u Ženevi 8. septembra 1995. godine usvojen dokument o ustavnim principima za uniju BiH, prema kome se zvanično priznaje Republika Srpska sa 49 odsto teritorije BiH i FBiH sa 51 odsto teritorije BiH, kao dva entiteta koji čine BiH, a bazna odrednica tih principa se odnosi na nastavak postojanja svakog entiteta u skladu sa svojim sadašnjim /postojećim/ ustavom.
Zatim je, dodao je on, 26. septembra 1995. godine u Njujorku dograđen /dovršen/ i zaokružen ženevski dokument. Od 1. do 21. novembra 1995. godine u gradu Dejtonu, država Ohajo, SAD, vođeni su završni pregovori o završetku rata, o miru, o podjeli BiH i ustavnom uređenju. Svi dokumenti mirovnog sporazuma koji su usaglašeni /parafirani/ u Dejtonu, potpisani su 14. decembra 1995. godine u Parizu.
- Dejtonsko-pariskim mirovnim sporazumom je postignut veliki kompromis, zaustavljen rat, uspostavljena je nova konfederalnofederalna, složena državna zajednica BiH, priznate su Republika Srpska i FBiH, kao državotvorni entiteti sa punim unutrašnjim suverenitetom i ograničenim vanjskim suverenitetom - istakao je Karan.
SRPSKOJ PRIPADAJU SVЕ DRŽAVNЕ FUNKCIJЕ OSIM ONIH KOJЕ SU USTAVOM BiH IZRIČITO PRЕNЕSЕNЕ NA NjЕNЕ INSTITUCIJЕ
Kao treće, Karan je ukazao na to da danas Republika Srpska ima ustavni poredak koji je konstituisan Ustavom Republike Srpske, u skladu sa Ustavom BiH.
- Ustavni poredak Republike Srpske čini sistem organa koji samostalno obavljaju svoje ustavotvorne, zakonodavne, izvršne i sudske funkcije. Samostalno donosi zakone /zakonodavna autonomija/, vrši sudsku vlast, tj. primjenjuje zakone putem sopstvenih sudova /sudska autonomija/, donosi odluke i izvršava zakone i druge propise putem izvršne vlasti /autonomija izvršne vlasti/. Ona ima originernu javnu vlast, tj. ovlašćenje da donosi obavezne odluke i da ih izvršava, a da za to nije ovlašćena od trećeg subjekta. Slobodno organizuje svoju državnu strukturu i pravni poredak - naveo je Karan.
Važno je naglasiti, dodao je on, da Republici pripadaju sve državne funkcije i nadležnosti osim onih koje su Ustavom Bosne i Hercegovine izričito prenesene na njene institucije.
Karan je istakao da je Republika Srpska dio BiH i predstavlja jedan od dva ravnopravna entiteta u BiH, dodavši da svi narodi /Srbi, Bošnjaci i Hrvati kao konstitutivni narodi, ostali građani/, ravnopravno i bez diskriminacije učestvuju u vršenju vlasti u Srpskoj, koja kao federalna jedinica ima svoju teritoriju - jedinstvenu, nedjeljivu i neotuđivu.
Promjena međuentitetske linije razgraničenja između Republike Srpske i FBiH može se vršiti, naveo je on, samo međusobnim sporazumom koji se može iznijeti na potvrdu putem referenduma u Republici.
Republika može, shodno Ustavu BiH, da uspostavlja specijalne paralelne odnose sa susjednim državama, a može takođe da sklapa ugovore sa državama i međunarodnim organizacijama. Vršenje vlasti u Republici Srpskoj izuzeto je od kontrole organa BiH, osim u onim slučajevima kada je to predviđeno Ustavom, rekao je Karan.
RЕALNA POTRЕBA ZA NOVIM USTAVOM SRPSKЕ KOJI BI AFIRMISAO IZVORNЕ PRINCIPЕ
Zbog svega navedenog, razloga ustavnopravne prirode, normativne i nomotehničke prirode, ukupnih istorijskih, društvenih i političkih okolnosti, kao proizvoda 32 godine napada na Ustav Republike Srpske, profesor Karan je ukazao da je realno očekivati i da je realna potreba promjene kroz donošenje novog ustava Republike Srpske, kojim bi u potpunosti afirmisali izvorne principe Ustava od 28. februara 1992. godine i ženevske i njujorške principe, a koji u osnovi jesu saglasnost sa Ustavom novostvorene, od strane Republike Srpske dogovorene BiH, i ništa iznad i ispod toga.
- Sve iznad ženevskih i njujorških principa ne predstavlja usklađenost sa BiH nego upravo proces negacije Ustava Republike Srpske. Dakle, ženevski i njujorški principi su pretvoreni u Ustav BiH. Ustav BiH /izuzev Amandmana jedan za Brčko distrikt/ nije formalno pravljen, te on u osnovi formalno predstavlja razrađene ženevske i njujorške principe - naglasio je Karan.
Godinama, naveo je on, pokušavaju da promijene i stvore novi ustav, a zapravo je novi ustav stari ustav, jer samo kao takav i postoji.
- Najprostije rečeno, Ustav od 28. februara poništava sav njihov 29-godišnji rad na razgradnji. Dakle, 29 godina razgradnje od visokih predstavnika, Ustavnog suda i na druge načine Ustava BiH/ženevskih i njujorških principa, sa ustavno-pravnog aspekta smatraćemo da se nisu ni desile! Uzalud im trud jer sav njihov rad nije ustavan, nema ustavni osnov i samim tim sa ustavno-pravnog aspekta i ne postoji - poručio je Karan.
